Brygada Dywersji „Broda 53” – jednostka wojskowa podległa Kedywowi
Armii Krajowej, walcząca w powstaniu warszawskim. Zalążki Brody 53 powstały wiosną 1944 z innego oddziału
noszącego kryptonim Deska 81.
Jej dowódcą podczas walk powstańczych był kapitan Jan Kajus
Andrzejewski ps. Jan (zm. 31 sierpnia 1944 podczas próby
przebicia się na Śródmieście). Funkcję jego zastępcy pełnił
Ryszard Białous ps. Jerzy, który po jego śmierci
został dowódcą Brody 53. Brygada wchodziła
w skład zgrupowania Radosław. Razem z nim przeszła swój
szlak bojowy: Wolę, Starówkę oraz Czerniaków.
W skład Brody 53, która stanowiła dowództwo zgrupowania
zostały włączone:
• Batalion Zośka
• Oddział Osjan
• Oddział Dysk
• oddział Leśnik
• oddziały harcerskie
• Kompania Topolnicki
• Oddział samochodowy (motorowy) Żuk
• Oddział Dyspozycyjny „Kolegium A”
Jan Kajus Andrzejewski urodził się 20 stycznia 1913 r. w fińskiej miejscowości Villmanstrand (obecnie Lappeenranta). Jego matka, Malwina Backlund była Finką, ojciec Jan – Polakiem, z zawodu farmaceutą. W wieku dwóch lat mały Jan zamieszkał z rodzicami w Petersburgu. W 1922 r. przenieśli się do Polski. Pierwsze nauki Jan zdobywał w gimnazjum w Mołodecznie, a od 1926 r. uczęszczał do wileńskiego Państwowego Gimnazjum im. Joachima Lelewela.
Po zdaniu matury w 1931 r. Andrzejewski związał swoją karierę z wojskiem. W kolejnym roku rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi-Komorowie, którą ukończył w 1933 r. Trzy lata później został absolwentem kolejnej uczelni wojskowej – stołecznej Szkoły Podchorążych Inżynierii. Uzyskał uprawnienia instruktora w Centrum Wyszkolenia Saperów w Modlinie.
W czasie kampanii 1939 r. był dowódcą plutonu 3. samodzielnej kompanii zmotoryzowanej 60. batalionu saperów przydzielonej do Armii „Modlin”. Następnie, już w ramach Armii „Warszawa” jego oddział brał udział w walkach o stolicę.
Po jej kapitulacji 28 września 1939 r. Andrzejewski rozpoczął działalność konspiracyjną; umożliwiała mu to powstała jeszcze dzień przed poddaniem się Warszawy tajna Służba Zwycięstwu Polski (SZP). Andrzejewski działał w zajmującym się dywersją Referacie III Dowództwa Głównego SZP. Jego przełożonym był mjr Franciszek Niepokólczycki
W grudniu 1942 r. oddział Andrzejewskiego przeszedł pod komendę Kierownictwa Dywersji (Kedywu) Komendy Głównej AK. Brygadę Dywersyjną określano różnymi kryptonimami: „Broda” („Broda 53”), „Sztuka”, „Deska” i „Motor”. W tym czasie Andrzejewski był także członkiem Rady Wychowawczej Warszawskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Miał opinię znakomitego dowódcy liniowego. Jednym z jego zadań było przygotowywanie i przeprowadzenie antyniemieckich aktów dywersyjnych. W charakterze obserwatora uczestniczył m.in. w wymierzonej w niemiecki transport kolejowy akcji „Wieniec”, przeprowadzonej z 7 na 8 października 1942 r.
W czasie powstania warszawskiego Brygada Dywersyjna „Broda 53” (w charakterze pułku AK) weszła w skład Zgrupowania AK „Radosław” dowodzonego przez ppłk. Jana Mazurkiewicza. Już 1 sierpnia 1944 r. podczas walk na Woli, prowadząc do natarcia Batalion „Zośka” (który podlegał dowództwu „Brody 53”) Andrzejewski wykazał się podczas zdobywania niemieckich koszar, mieszczących się w dawnej szkole przy ul. Spokojnej. 5 sierpnia 1944 r. „Zośka” przy współudziale Andrzejewskiego przeprowadziła udaną akcję odbicia więźniów z KL Warschau, tzw. Gęsiówki (od ulicy Gęsiej, przy której obóz był zlokalizowany).
Skutkiem ataku było uwolnienie 348 Żydów. Jedna z więźniarek obozu Zofia Zamsztejn (Kamieniecka) tak wspominała chwile odzyskania wolności: „W pewnym momencie w oknie stanął jakiś żołnierz (…). To był Polak-Powstaniec. Kazał nam szybko biec we wskazanym kierunku. Zerwałyśmy się i wybiegłyśmy jak szalone. Przed nami biegły (setki) uwolnionych +pasiaków+. Butami robili wyłom w drutach kolczastych, którymi zakratowane były okna baraków. Brak tchu w piersiach od biegu i ze wzruszenia. To był niezapomniany, zupełnie książkowy moment. Byłyśmy wolne”.
W następnym dniu, 6 sierpnia, akowcy dowodzeni przez „Jana” opanowali dwa wolskie cmentarze: Ewangelicki i Kalwiński.
Za skuteczność dywersji antyniemieckiej Andrzejewski został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy.
W drugiej połowie sierpnia Brygada „Broda 53” walczyła na Starym Mieście, m.in. odpierała niemieckie ataki na szpital Jana Bożego. Inną spektakularną akcją z udziałem Andrzejewskiego i jego podkomendnych było przeprowadzone 26 sierpnia uderzenie na Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych (PWPW). Za męstwo w walce, dwa dni po ataku, Andrzejewski został awansowany do stopnia majora.
Z 30 na 31 sierpnia Andrzejewski na czele jednego z pocztów swojego oddziału podjął próbę przebicia się ze Starówki do Śródmieścia. Świadomy trudu czekającego go zadania, tak oto przemówił do swoich żołnierzy: „Zrobiliście dotąd więcej niż wymagał żołnierski obowiązek. Musimy skupić wszystkie siły ciała i ducha na szturmie, który nas za chwilę czeka: niezależnie od tego, czy zwyciężymy, czy padniemy – tej walki Warszawa nam nie zapomni”.
W obliczu zmasowanego ognia niemieckich karabinów maszynowych, żołnierzom pocztu, na czele którego stał mjr „Jan”, nie udało się jednak przedrzeć do Śródmieścia. Przy ul. Bielańskiej wielu z nich poległo, a wraz z nimi 31-letni Andrzejewski.
CzerwonePotworki 